Η ποιητική δημιουργία ως ιχνηλάτηση της ψυχής
Κριτική της Αθηνάς Μαλαπάνη, Φιλολόγου-Συγγραφέα

Πιστεύετε ότι η ποιητική δημιουργία μπορεί να μας ωθήσει ή να μας βοηθήσει να ιχνηλατήσουμε, να ανιχνεύσουμε και να αποκωδικοποιήσουμε τα συναισθήματά μας; Ακόμη κι αν δεν το πιστεύετε, η ποιητική συλλογή της Σπυριδούλας Μίχου, Ιχνηλατώντας έναν ελέφαντα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις άνω τελεία θα σας αποδείξει ότι όντως η ποίηση μπορεί να μιλήσει στην ψυχή σας. Ας δούμε αναλυτικά γιατί:
Το ποιητικό υποκείμενο προβάλλει ταξίδια του μυαλού μέσα από απλές εικόνες αναδεικνύοντας έτσι τους συλλογισμούς και τους συνειρμούς του νου μια ώρα απογευματινή. Νοητά ταξίδια μέσα από την τέχνη και τον έρωτα παρουσιάζονται και στο δεύτερο ποίημα της συλλογής (domnei), το οποίο σκιαγραφεί την ερωτική απογοήτευση και τη μοναξιά, ένα βασικό ζήτημα της εποχής μας που μαστίζει τους νέους ανθρώπους. Το ζήτημα αυτό σκιαγραφείται με γλαφυρότητα και στο ποίημα γεια σου, το οποίο είναι γραμμένο σε μορφή διαλόγου είτε με ένα υποθετικό αγαπημένο πρόσωπο είτε με τον εσωτερικό μας εαυτό. Ένας διάλογος με τον εαυτό μπορεί να αποτελέσει και το ποίημα γκρι κερασιές, γραμμένο σε υπερρεαλιστική γραφή με τη γνωστή συνειρμική τεχνική. Το ποιητικό υποκείμενο αναρωτιέται για περίπλοκα -ή απλά- θέματα και νοσταλγεί το παρελθόν του. Ομοίως κάποια εσωτερικά ερωτήματα προβάλλονται και στο ποίημα κατηγορία ζώα, όπου προβάλλεται ένα σύνηθες ψυχολογικό τεστ, η ταύτιση του ανθρώπου με ένα ζώο.
Η μοναξιά πυροδοτεί και μια λεπτομερή ενασχόληση με τον περιβάλλοντα χώρο, καθώς η διακόσμηση βάσει του Φενγκ Σούι, στο ομώνυμο ποίημα, οδηγεί στη βελτίωση όχι μόνο του σπιτιού, αλλά και του εσωτερικού κόσμου, έστω και φαινομενικά. Η ανανέωση της διακόσμησης του σπιτιού παραλληλίζεται με τις ανθρώπινες σχέσεις και τη ρουτίνα στην οποία αναπόφευκτα εντάσσονται στο ποίημα, έπιπλα, περίπου ένας καναπές. Επιπλέον, πολλές φορές η μοναξιά οδηγεί τους ανθρώπους σε ένα θερινό σινεμά, ένα τυπικό μέρος όπου προσπαθούμε να εμπνευστούμε και να αποκομίσουμε λίγο ρομαντισμό, αν και στην πραγματικότητα δεν μας αρέσει ή σε ευρωπαϊκά φιλμ που μας διδάσκουν τις άνισες σχέσεις. Σε κάθε περίπτωση, όλες αυτές οι προσπάθειες αναδεικνύουν την ανάγκη του ατόμου για αντιμετώπιση της μοναξιάς και διόρθωση των δυσχερειών της ανύπαρκτης κοινωνικής ζωής του. Ομοίως αυτό περιγράφεται και στα ποιήματα επισκευές, περιμένοντας το λεωφορείο, θεϊκή μοχθηρία, tutti sistemati.
Βασικό ζήτημα αποτελεί και η αποξένωση του ανθρώπου από την εργασία του. Εν ώρα εργασίας, το ποιητικό υποκείμενο παρατηρεί τους άλλους έξω από το παράθυρο του εργασιακού χώρου, περιγράφει απλοϊκές εικόνες της καθημερινής ζωής της πόλης, για να καταλήξει στην εσωτερική της μοναξιά. Όμοιος θεματικός άξονας απαντά και στο ποίημα επίδομα αδείας. Γενικά, η έλλειψη δημιουργικότητας, η απουσία της επαναστατικότητας της νεότητας αποτελεί ένα κοινωνικό ζήτημα που προβάλλεται στο ποίημα λιτανεία. Παρομοίως η κοινωνική παρακμή και η αναπόφευκτη ένταξη του ατόμου σε αυτήν κατά την ενηλικίωσή του αποτελεί θεματικό άξονα του ποιήματος καραμέλες, αλλά και στο ποίημα ελαττώματα.
Η αποξένωση μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην αυτοκτονία, μια τάση που ενισχύεται από τα κοινωνικά δεδομένα και την αδιαφορία των άλλων στην εποχή μας [Σκεφτόμουν να αυτοκτονήσω (...)/ Ενθουσιάστηκες με την ιδέα μου]. Ο τίτλος ωραίες μέρες (ανθρώπινα ενδεχόμενα) δημιουργεί τραγική ειρωνεία. Η αδιαφορία μπορεί όμως να οδηγήσει και σε σχέσεις συνεξάρτησης, ένα επίσης προβληματικό στοιχείο (fading). Η ανάγκη του ανθρώπου να προσελκύσει την προσοχή των άλλων, έστω και για ασήμαντα ζητήματα, προβάλλεται και στο ποίημα δύσκολη απόφαση όπου το ποιητικό υποκείμενο αυτοσαρκάζεται λέγοντας ότι το κόψιμο των μαλλιών θα αποτελεί μια αιτία παραπόνων ώστε να μην προσεχθεί η αποτυχία του σε άλλα πράγματα. Ίδιο μήνυμα μεταλαμπαδεύεται και στο ποίημα αποκομμένος από κάθε κατασκευή όπου το κλάμα προβάλλεται με ελαφρά ειρωνεία ως ένα μέσο χειρισμού των άλλων. Ακόμα και η ξενάγηση σ ’ένα μουσείο κάπου στο Λονδίνο δεν αναδεικνύει μόνο την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης, αλλά και την αδυναμία του ανθρώπου να κοιτάει πάντα μέχρι την οροφή, μέχρι εκεί που επιτρεπόταν. Μάλιστα, η ανάγκη των ανθρώπων για καλύτερη ζωή τούς οδηγεί στη θρησκεία, στην κατασκευή και πίστη θεών, όπως δηλώνεται στο ποίημα το άτρεπτο.
Μία ακόμα κατηγορία ποιημάτων σε αυτή τη συλλογή είναι τα λεγόμενα ποιήματα ποιητικής ή ποιήματα αυτοαναφορικότητας. Για παράδειγμα, η κρίση κριτικών χωρίς κρίση (με το εμφανές λογοπαίγνιο) μαρτυρά τα στερεότυπα των κριτικών της ποίησης και τα απηρχαιωμένα μυαλά τους. Ομοίως ένα ποίημα ποιητικής είναι και τα ρεύματα, όπου το ποιητικό υποκείμενο – ποιήτρια μιλά για λογοτεχνικά ρεύματα και πώς την επηρεάζουν, αλλά και η τυπική συζήτηση σε βιβλιοπωλείο όπου εκφράζονται λογοτεχνικοί προβληματισμοί. Επίσης, η προσωπική σχέση που μπορεί να αναπτυχθεί με ένα βιβλίο (κι ας είναι κάτι άψυχο) προβάλλεται στο ποίημα Agnes, αλλά και στη λέσχη βιβλίου.
Μέσα από τον (αυτο)σαρκασμό, την εκδήλωση της απογοήτευσης, την ειρωνεία, το ποιητικό υποκείμενο αποδίδει πολλά και ποικίλα κοινωνικά ζητήματα. Εντούτοις, σε διάφορα ποιήματα, όπως στη συνεδρία Τετάρτη 5-6 μ.μ. όπου περιγράφεται ένα ραντεβού σε ψυχολόγο, το ποιητικό υποκείμενο δείχνει με ρεαλισμό τις αλήθειες του και ξεγυμνώνεται. Ο πραγματικός εαυτός προβάλλεται και στο ποίημα αίσθημα συσσώρευσης. Με αυτήν την ειλικρίνεια τελειώνει το βιβλίο: Αθήνα – Λονδίνο με ανταπόκριση δείχνει τις φαινομενικά τακτοποιημένες ζωές των ανθρώπων, μακριά από την τυραννία των τοίχων.
Όπως γίνεται αντιληπτό, πρόκειται για μια ποιητική συλλογή γραμμένη σε ελεύθερο στίχο, απόλυτα προσωπική, με απλή γλώσσα και σύγχρονη θεματολογία που αντανακλά προβλήματα και προβληματισμούς του καιρού μας. Ο εξομολογητικός τόνος και η υποβλητική ατμόσφαιρα καθιστούν αυτήν την ποιητική συλλογή αξιοπρόσεκτη. Μην την χάσετε!